Het moment dat je hartslag verhoogd, je klamme handen en een droge mond krijgt, zijn verschijnselen die je vast en zeker toeschrijft aan stress. De lichamelijke reactie die ontstaat als je een pitch geeft tijdens dié belangrijke meeting, je een geschil uit wilt spreken met een collega of wanneer je feedback ontvangt. In deze blog neemt Arend Voogt je mee rondom het thema stress. Tijdens zijn trainingen rondom stressmanagement ziet hij steeds weer dat we geneigd zijn de reactie op stress te verwarren met de stress zelf. Ontdek het nut, de werking en gevolgen van stress in een notendop.

Stress is gezond

Stress heeft alles te maken met veerkracht, wat je ervaart wanneer de draaglast groter is dan de draagkracht. Je kunt het zien als een ouderwetse weegschaal. Wanneer je in balans bent dan zijn de draaglast en -kracht in evenwicht. Neemt de draaglast toe dan wordt er een beroep gedaan op je draag- en veerkracht. Vergelijk het met een elastiek dat even uitgerekt wordt en weer terug veert. Dus bij een normale stressreactie is er sprake van een korte stress-piek, waarna je jezelf weer kunt ontspannen. Dat is de positieve werking van stress, want we hebben nu eenmaal stress nodig om goed te kunnen functioneren en te overleven.

Werking van stress middels het ABC-model van Ellis

Om stress te ervaren heb je een aantal factoren nodig. De psycholoog Albert Ellis heeft die werking onderzocht en het ABC-model ontwikkelt. Hierbij staat de A  voor Adversity, de B voor Beliefs en de C voor Consequences. Aan de hand van dit model zullen we de oorzaak en de werking van stress behandelen.

De A staat voor de stressor

Stressoren zijn factoren die zorgen dat je in een stresssituatie komt. Dat kan van alles zijn. Ben je bang voor spinnen? Dan is de spin een stressor. Zie je tijdens het rijden het rode verkeerslicht te laat, dan kom je ook in een stresssituatie terecht. Lopen door een donker bos kan ook een stressor zijn.

De B staat voor de Betekenis die aan de stressor gegeven wordt.

Ben je bang voor spinnen dan zul je er andere betekenis geven aan een spin, dan wanneer je een gezamenlijke hobby deelt met Freek Vonk. Welke betekenis je aan een stressor geeft hangt af van je draagkracht die je ontwikkelt hebt door middel van ervaringen, persoonlijkheid, trainingen en opvoeding. Iemand die veel ervaring heeft opgedaan in bijvoorbeeld spreken in het openbaar en hier trainingen in heeft gevolgd geeft een andere betekenis aan de stressor ‘spreken voor publiek’ dan iemand die dit voor het eerst doet.

Ik werk zelf bij de politie en weet als de dag van gisteren hoeveel stress ik ervaarde toen ik voor het eerst van mijn leven iemand aanhield. Naarmate ik meer ervaring op deed was ik in staat steeds complexere aanhoudingen te verrichten, omdat ik de betekenis die ik aan de situatie gaf minder belemmerend was. Puur vanwege de voor mij helpende factoren; training, ervaring, zelfverzekerdheid, fysieke en mentale fitheid en ga zo maar door.

De C staat voor de stressreactie die volgt vanuit de A (stressor) en de B (betekenis)

Primair zijn er drie verschillende stressreacties, namelijk vechten, vluchten en bevriezen. In de literatuur en onderzoeken zijn er meer, maar we beperken ons tot deze drie. Wat er gebeurt is dat jouw lichaam zich klaarmaakt voor actie, wanneer je in contact komt met een stressor. Deze laat spreekwoordelijk een alarmbel afgaan waarna jij een betekenis hangt aan de mate van de dreiging die er is. Jouw hersenen geven een signaal af aan de bijnieren waardoor er een boost aan stresshormonen vrijkomen. Deze reactie gebeurt grotendeels automatisch en gebeurt in de hersenstam, ook wel het reptielenbrein genoemd. Je kunt de reacties wel enigszins trainen maar echt onder controle krijgen zul je ze nooit. Reactie naar aanleiding van de stresshormonen maakt je alert, verhoogt de hartslag en het zorgt ervoor dat het bloed naar de grote spiergroepen gaan. Op deze manier kun je vechten of vluchten. Het bloed trekt dan ook weg uit gebieden die op dat moment geen functie hebben. Denk hierbij aan de speekselklieren, die geen enkele functie hebben als het gaat om acuut gevaar. Dat is ook de reden dat mensen een droge mond ervaren bij een stressvolle situatie. Wat ook een mooie bewustwording is, is dat het bloed op dat moment ook wegtrekt uit de grote hersenen en de prefrontale cortex, die zorgen dat we helder en rationeel kunnen nadenken.
Dat gaat op zo’n moment niet, of minder goed. Dat maakt ook dat wanneer je ergens van schrikt, je niet in staat bent om normaal te handelen. Op dat moment handel je vanuit een impuls.
Dit is de normale werking van stress. Ook wel Eu-stress genoemd: Er is een stressor waar je een betekenis aangeeft en je lichaam komt in een alarmfase welke een stressreactie geeft (vechten, vluchten of bevriezen). Na deze stressreactie komt je lichaam in een herstelfase en zo ben je klaar voor de nieuwe reactie.  Prachtig toch?

De impact van dis-stress
Klachten ontstaan wanneer jouw lichaam niet in staat is om een adequate reactie te geven op de stressor en de bijbehorende betekenis. Dit wordt Dis-stress genoemd. De betekenis aan de stressor is dan dusdanig groot dat vechten, vluchten of bevriezen geen nut hebben. Vluchten vanaf een podium wanneer het publiek niets van je wilt, is een prima stressreactie. Maar vluchten voor een overvolle mailbox of er fysiek tegen vechten is geen goede reactie. Tenminste ik kan mij voorstellen dat je werkgever je op zijn kantoor roept wanneer je voor de derde keer het gevecht bent aangegaan met de computer, jij deze glansrijk hebt gewonnen en deze in stukken op de vloer ligt.

De weerstandfase van alarmgedrag
Ons lichaam is niet aangepast aan de stressoren van vandaag de dag. De aanhoudende werkdruk, overvolle agenda’s en altijd bereikbaar ‘moeten’ zijn. De onszelf opgelegde betekenis die we aan deze stressoren toekennen kunnen niet opgelost worden met de primaire stressreactie. Dit zorgt ervoor dat de alarmfase aanhoudt. De hormonen blijven door je lijf pompen en zorgen ervoor dat je alert blijft, een gejaagd gevoel ervaart en in een constante vecht of vlucht modus blijft. Je komt in een weerstandfase terecht. Je krijgt een kort lontje, het lukt je niet meer om te ontspannen en je krijgt steeds minder grip op je emoties. Je wordt vergeetachtig en krijgt concentratieproblemen.
Je spieren voelen krampachtig aan door de te hoge spierspanning. Al die prachtige mechanismen om te overleven blijven nu aanhouden omdat er geen goede stressreactie uit voortvloeit.

Je brandt op tot je uitgeput bent

Je komt van de weerstandfase in de uitputtingsfase. Dat is het punt dat je al een heel eind op weg bent naar een zogenaamde burn-out. Alle tekenen van aanhoudende stress waren al tijden zichtbaar, maar veelal wordt dit niet onderkent of onderdrukt door bijvoorbeeld te roken, drinken en overmatig te eten.

Check, check, dubbel check!

Een burn-out komt niet onaangekondigd. Zorg dat je van tijd tot tijd een check doet.

• Ben je vrolijk en opgewekt bent?
• Slaap je voldoende?
• Hoe is je eetlust?
• Heb je voldoende energie voor de dag?
• Kom je tot je ontspanning?

Neem echt de tijd voor jezelf

Sommige life-events zijn niet te vermijden, maar het blijft jouw verantwoordelijkheid hoe je ermee omgaat en wie je toestaat om jou te helpen. Ruim 1 op de 6 Nederlanders hebben te kampen met burn-out gerelateerde klachten. Pas op! Want met een ‘flinke’ burn-out ben je tussen de 9 en 24 maanden uit de roulatie en daarbij is het maar de vraag of je ooit volledig zult herstellen. Wat is het je allemaal waard als je het in perspectief plaatst?